Inteligencja- słowo to kojarzy się z ludźmi mądrymi, wykształconymi, uprzywilejowanymi, przysposobionymi do brania odpowiedzialności za cały naród.

Czy jednak w społeczeństwie polskim jest to prawdziwa elita zatroskana o losy ojczyzny?

            Historia naszego kraju poddaje ten fakt w wątpliwość, wystarczy wspomnieć sarmatyzm.

A jak jest z literaturą?

Myślę, że bardzo podobnie. Nasze „elity” najczęściej są ukazywane jako egoistyczne, skoncentrowane wyłącznie na sobie, a nie na sprawach narodu.

            We fragmencie „Wesela” przedstawiciel inteligencji, Dziennikarz twierdzi, że ma już dosyć polityki, a przecież jego zadaniem, z racji zawodu, jest kształtowanie postaw obywateli.

Bardziej zainteresowany ruchem rewolucyjno- niepodległościowym w Chinach wydaje się Czepiec, chociaż ta tematyka nie jest bezpośrednio związana z Polską będącą w niewoli.

Dziennikarz zupełnie lekceważy ten fakt i odnosi się z wyższością do Czepca, bo należy on do prostego ludu. Tymczasem chłopi, dzięki współpracy z inteligencją mogliby się znacząco przyczynić do wyzwolenia kraju. Czepiec nawet wspomina Głowackiego i jest pewien, że lud chętnie poszedłby walczyć w powstaniu. Dziennikarz nie traktuje go poważnie, co dowodzi jego głupoty i braku realnego zainteresowania sprawami ojczyzny.

Podobnie postępuje inny przedstawiciel inteligencji, Poeta. Kpi sobie z deklarowanej przez Czepca gotowości chłopów do walki, radzi im, by poszukali sobie króla Piasta.

            Gdy w innej części utworu Poeta spotyka się z Rycerzem, wychodzi na jaw jego kolejne poważne przewinienie. Artystą tym jest w rzeczywistości młodopolski twórca Kazimierz Przerwa- Tetmajer, a pod postacią Rycerza ukrywa się słynny Zawisza Czarny. Zarzuca Poecie, że jego utwory są niestosowne w obecnych czasach. Jako przywódca narodu powinien on zagrzewać ludzi do walki, tak jak robili to wielcy romantycy, a tymczasem pisze w duchu dekadenckim, pesymistycznym.

Oddaje się ideałowi „sztuka dla sztuki”, który tak naprawdę nie niesie ze sobą żadnej wartości, bo chce być postrzegany jako prawdziwy- czyli zgodny z młodopolską „modą” – artysta.

            Do inteligencji zalicza się również główny bohater „Lalki” Stanisław Wokulski. Ma on predyspozycje i środki finansowe, by poświęcić się pracy naukowej, która mogłaby przynieść ojczyźnie rozwój, ale woli poświęcić swój czas i pieniądze staraniom o rękę Izabeli Łęckiej. To działanie z góry skazane na porażkę, bo ta bogata panna za nic nie chciałaby słyszeć o takim mezaliansie. Wokulski jest niezwykłym człowiekiem, który dzięki własnej ciężkiej pracy i rozsądkowi podźwignął się z biedy, zdobył wykształcenie oraz znaczny majątek.

Gdyby przestał żyć mrzonkami i porzucił egoistyczne pragnienie posiadania kobiety, która wcale go nie chce, mógłby wiele zdziałać dla dobra całego kraju. Niestety odrzucił propozycję wyjazdu do Paryża, by poświęcić się badaniom nad metalem lżejszym od powietrza.

            Zupełnie odwrotnie postąpił Tomasz Judym, bohater „Ludzi bezdomnych”. Ten lekarz porzucił miłość swego życia, by poświecić się całkowicie pomaganiu najbiedniejszym rodakom , których w ówczesnej Polsce nie brakowało. Wydawać by się mogło, że ten wybór czyni z niego prawdziwie wartościowego przedstawiciela inteligencji, ale czy tak jest w istocie?

Myślę, że to tylko pozory. Judym w rzeczywistości pogardzał biednymi a jego motywacją do niesienia im pomocy było poczucie , że ma wobec nich „dług przeklęty”, jako że sam pochodził z nizin społecznych. Możliwe, że była to ponadto wymówka, by zerwać zaręczyny z Joasią, której tak naprawdę nie kochał. Bohater „Ludzi bezdomnych” jest , moim zdaniem, najbardziej rozczarowujący, bo nie sprawdza się nie tylko jako przedstawiciel prawdziwej elity, ale nawet jako przyzwoity człowiek. Kierując się próżną chęcią ukazania się w lepszym świetle , złamał serce Joasi, której wcześniej obiecywał szczęśliwą przyszłość u jego boku.

            Polska literatura na ogół krytykuje elity narodu. I bardzo dobrze, bo świadczy to o profesjonalizmie jej twórców, którzy stale patrzą na ręce tych, którzy mają w społeczeństwie wiele do powiedzenia. Autorzy starają się spełniać swoją misję i inaczej niż Poeta z „Wesela” troszczą się o dobro kraju, a nie tylko o własną karierę. Ale skoro wciąż krytykują innych przedstawicieli inteligencji, to znak, że nadal jest bardzo dużo do poprawy, a oni stanowią raczej wyjątki niż regułę w naszym brutalnym świecie.

„TWÓRCZO I Z POLOTEM”- najlepsze prace naszych uczniów

Nieetyczne czyny często usprawiedliwiane są szlachetnymi pobudkami. Nasuwa się jednak pytanie: czy dobre intencje wystarczą, żeby zmazać winę? Zdania na ten temat zazwyczaj są podzielone. Mieszaniu się zła z dobrem często towarzyszy nagromadzenie tyle samo argumentów po obu stronach. Wydaje się jednak, że w większości przypadków jest to wystarczające usprawiedliwienie.

         Główny bohater w utworze Adama Mickiewicza „Dziady część III” podejmuje decyzje, które stawiają go w obliczu podejmowanego tutaj problemu.

Etyka życia społecznego opiera się na wielu zasadach. Jedną z nich jest przestrzeganie przyjętego prawa. Zalicza się do niej także prawa i zasady, które wyznaczył nam Bóg. Konrad w akcie desperacji łamie je, pragnąc zemsty za utraconą ojczyznę. Żąda zamordowania cara, który sprowadził cierpienia na Polskę. Kodeks przyjęty przez chrześcijan zabrania jednak takich pragnień. Bohater bluźni, wyśpiewując słowa pogańskiej pieśni, która z samego faktu pochodzenia jest już uznana za przejaw zła. Konrad, mimo, że koliduje z zasadami Bożymi działa w dobrej intencji. Choć ma świadomość konsekwencji, jest gotów je ponieść, żeby tylko uwolnić swoją ojczyznę. Żąda siły, by móc zalać wrogów ich własną krwią. Chciał, w duchu zemsty pochłonąć przeciwników. „Z Bogiem i choćby mimo Boga” – Konrad był gotów wyprzeć się Stwórcy, jeśli miałoby to pomóc uciśnionemu krajowi.

Ciężko wydać werdykt nad jego czynem, bo choć zbluźnił i złamał prawo- co z punktu moralnego jest potępione- to zrobił to w sprawie dręczonych przez zaborców Polaków.

         Podobnie postępuje mitologiczny tytan- Prometeusz. Dopuścił się złamania prawa i kradzieży. Zrobił to jednak po to, by ratować człowieka przed śmiercią. Uczynił tak, by słabą, śmiertelną istotę ludzką uchronić przed zagrożeniami świata. Łamiąc boski zakaz pomógł człowiekowi opanować naturę. Na koniec dopuścił się kradzieży ognia ze słonecznego rydwanu.

Poniósł za to niesprawiedliwa karę. Postawa tego bohatera została nazwana prometeizmem, czyli sprzeciwieniem się woli boskiej dla dobra ludzi. Jego losy są idealnym przykładem zła sprawiedliwego. Jego czyny pozwoliły człowiekowi przetrwać, co jest znacznie ważniejsze od posłuszeństwa bogom i wierności ich prawom.

Możemy jeszcze raz wrócić do „Dziadów” Mickiewicza rozwijając nieetyczne postępowanie Konrada. W „Wielkiej Improwizacji” prowadzi on wyimaginowany dialog z Bogiem, który jednak pozostaje monologiem. Żąda od niego mocy, by mógł poprowadzić Polaków ku wolności. Wzywa Boga, bluźni i umniejsza jego siłę. Wszystkiemu jednak przyświeca wciąż ten sam cel- pomoc Polsce. Konrad pragnie uwolnienia kraju oraz sprawiedliwości wymierzonej carowi.

Czy można go za to winić?

Wprawdzie dopuszcza się złego, ale działa w obronie wielu ludzi.

         Podobna sytuacja ma miejsce w dziele George’a Martina „Pieśń lodu i ognia”, kiedy jedna z bohaterek zabija, by ratować. Daenerys walczy z niewolnictwem w miastach, gdzie stało się ono niemalże tradycją. Skazuje właścicieli na śmierć oraz pozwala niewolnikom samodzielnie wymierzyć sprawiedliwość za otrzymane krzywdy.

Morderstwo w każdej postaci jest złem, nawet jeśli jest skutkiem dobra koniecznego. To zło blednie jednak, gdy przedstawia się winy uśmiercanych. Bohaterka działa jednak w obronie tysięcy skrzywdzonych.

         Zło zawsze pozostanie złem. Niektóre sytuacje jednak je usprawiedliwiają. Nie chodzi o błahe powody, kiedy to dobro niknie w porównaniu z winą. Jednak poświecenie jednego dla tysięcy lub wymierzenie sprawiedliwości za krzywdy nawet wbrew prawu są sytuacjamiami, które można usprawiedliwiać.